Vladavina zakona, a ne ljudi!
“Inteligentna bića mogu imati zakone koje su sami izmislili; ali također imaju i neke koje nikad nisu izmislili.” Charles-Louis Montesquieu.
Foto: teapartytribune.com
Šta je vladavina zakona?
Zakon je često korišćen termin za opisivanje onih pravila, usvojenih od strane zakonodavnih tijela ili vlade, od kojih se očekuje da ih poštuju svi građani. Vladavina zakona, međutim, podrazumijeva da postoji neki viši zakon koji drugi ‘zakoni’, tj. zakonski propisi, trebaju poštovati. Zakonski propisi i naredbe vlasti mogu biti mjereni prema zbirci moralnih principa poznatih kao prirodni zakoni.
Među tim principima vladavine zakona su jednakost pred zakonom, principi prirodne pravde, opšta i posebna pravila, i nezavisno sudstvo. Svrha ovih pravila je da se sloboda pojedinca zaštiti od države. Ideja zakona kao nečega što ne predstavlja jednostavan proizvod ljudske volje, ima duboko korijenje. Čak i u klasičnoj Atini u vrijeme najviše demokratije, nije bilo moguće izmijeniti zakon dekretom skupštine. Rimski zakoni su skoro u potpunosti donošeni od strane pravnika, a ne dekretima imperatora i senatora.
Tako je uspostavljen glavni princip: ‘nepravedan zakon nije zakon’ (‘lex injusta non est lex’). Sastavljanje zbornika zakona,
njihova sistematizacija od strane Imperatora Justiniana predstavljalo je u najvećoj mjeri pokušaj za sistematskim artikulisanjem zakona koji su već postojali na taj način i bili priznati i poštovani. To nije uključivalo stvaranje novih zakona. U Anglo-Američkom svijetu ovo se razvilo u običajno pravo, nastao kao rezultat postojećih slučajeva i presedana. Tako je britanski Parlament bio u mogućnosti da prizove običajno pravo protiv moći monarha, kako je Sir Edward Coke učinio protiv Kralja Jamesa I. Američki kolonizatori su zahtijevali da se kolonijama upravlja prema tradicionalnim zakonima i slobodama Engleza a ne ‘zakonima’ koje je prenio britanski Parlament. Na evropskom kontinentu ova tradicija je išla drugim putem poznatim kao Država Zakona ili ‘Rechtsstaat’, koji je smatrao da su sve aktivnosti vlade podložne zakonu. Svaka aktivnost vlade mora biti opravdana naznačujući zakon koji proglašava aktivnosti vlade zakonitim. Ovaj isti princip se može primijetiti u svakom zakonu usvojenom od strane Evropske Unije, da se određene preporuke moraju dati vladama da djeluju ili donose zakone u duhu sporazuma Evropske Unije. Deklaracija UN-a o Ljudskim pravima priznaje neke od ovih principa u Članovima 7-11. Na sličan način, i Evropska Konvencija o ljudskim pravima podržava više zakone nad nacionalnim zakonodavstvom.
‘Vladavina zakona, ne ljudi’
Vladavina zakona je u suprotnosti sa vladavinom ljudi. Naravno, zakone donose ljudi, ali ti zakoni moraju pratiti ili biti ocijenjeni prema višem ili fundamentalnom zakonu. Ovi zakoni ili pravila sprečavaju upotrebu arbitrarne moći. “U ovom smislu”, rekao je engleski ustavotvorac A.V. Dicey:
“vladavina zakona je u suprotnosti sa svakim sistemom vladavine baziranim na vlasti ljudi sa ovlaštenjima širokih, arbitrarnih ili neograničenih moći prinude.”
Vladari i zakonodavci su i sami obavezani određenim pravilima. Vlada ne može isključiti sebe van domašaja zakona. U mnogim zemljama, aktivnosti vlade su izuzete od sudskog gonjenja, što se u slučaju pojedinaca smatra ilegalnim. Ovo znači da odnos između ljudi treba biti određen opštim principima koji su opredmećeni u sistemu zakona a nipošto da podliježu samovolji monarha, ministara i vladara. Društvo u kojem neki ljudi ne podliježu zakonima nije slobodno društvo. Država rukovođena zakonom, Država Zakona ili Rechtsstaat, znači da vladari podliježu zakonu podjednako kao i svi drugi. Država ne može činiti šta joj je po volji već mora poštivati zakon i može se smatrati odgovornom ukoliko to ne učini.
Foto: The Daily Star
Jednakost pred zakonom Zakon nije poštivalac pojedinih ljudi. Zakon se mora odnositi jednako prema svima, bez obzira na njihov status, političku poziciju ili moć.
Imenovanje pojedinaca u zakonodavstvu, na primjer, nije u saglasnosti sa ovim principom, bilo da ih se kažnjava ili izuzima. Opšti simbol pravde, figura povezanih očiju koja drži dva tasa vage, takođe prenosi smisao bezličnog sistema pravila koja se primjenjuju jednako na sve.
Zakon mora biti nepristrasan ili neutralan među ljudima, ignorišući njihovu klasnu ili vjersku pripadnost, politička gledišta, pol ili seksualnu orijentaciju. Istinsku pravdu ne interesuje ko je učinio šta, već šta je učinjeno. Zakon u ovom smislu nije i ne može biti sredstvo vlade da uništi one koji su u opoziciji, ili da čini usluge onima koji je podržavaju.
Izvor: Ashford, D.N., 2001. Principi za slobodno društvo. Papirnica, Kozarska.